29 juni 2025, Paul Kubben

"We zijn hier vandaag samen om iets te vieren. Veel dank aan het Laagland, aan museum Het Domein, Nina-Elisa voor het initiatief om in Sittard-Geleen stil te staan bij de viering van de afschaffing van de slavernij. Voor de derde keer nu in onze gemeente Keti Koti, in het papiaments Kadena Kibrá. We vieren dat ruim 150 jaar geleden de ketenen verbroken werden. Ik wil zeker de feestelijke sfeer, met al die mooie kleuren die bij vandaag horen, niet verpesten. Maar op welk niveau we ook kijken, op schaal van de wereld, Nederland, Limburg of onze gemeente: de situatie is niet best.  

De ketenen werden door middel van een wet verbroken. Maar de mindset, de manier van denken, namelijk dat je mensen in een boot kon proppen en ze als productiemiddel kon beschouwen, die werd niet meteen met zo’n wet gebroken. Sterker nog, dit werkt nog door tot op de dag van vandaag. De zichtbare ketenen werden gebroken, de onzichtbare ketenen zijn er nog steeds.  

Wij leven in een wereld waar het Amerikaanse ministerie van Defensie, het Pentagon, een paar maanden geleden heldendaden van Afro-Amerikaanse soldaten van de website heeft verwijderd. Alleen verhalen van witte veteranen mogen nog verteld worden in de racistische MAGA-wereld van de huidige Amerikaanse president.  

Wij leven in een land waar discriminatie en racisme weer een politiek verdienmodel zijn. De Belastingdienst die jarenlang discrimineerde door etnisch te profileren. Een demissionair kabinet waarbij, na het vertrek van de PVV enkele weken geleden, door de drie overgebleven partijen gevochten werd om de Minister van Asiel te mogen leveren. Sheila Sitalsing, altijd messcherp in haar analyses, stelde in de Volkskrant dat het bij het thema asielzoekers altijd over zoveel meer dan alleen asielzoekers gaat. Namelijk, stelt zij: het gaat óók over mensen die op asielzoekers lijken. Ja, inderdaad, er is niet veel fantasie voor nodig: het gaat dan primair over uiterlijke kenmerken.  

Wij leven in een provincie waar de Monitor Discriminatie in 2024 een stijging van 93% van het aantal meldingen ten opzichte van 2023 laat zien. Deze monitor van het meldpunt Discriminatie.nl Limburg is enkele weken geleden verschenen. Laat dit percentage even op je inwerken. Het kan geen toeval zijn: een stijging van bijna 100% in de periode dat de grootste partij in de regering een uitgesproken discriminerende koers vaart. Die meldingen gaan overigens over verschillende zaken. In de top vijf staan zaken zoals seksuele geaardheid of handicap. Maar stipt op één staat, ik citeer: “herkomst, huidskleur.”  

Wij leven in een stad waar de wethouder in 2023, nota bene het nationale herdenkingsjaar van de afschaffing van de slavernij, werd uitgenodigd om bij de eerste viering van Keti Koti hier in Sittard-Geleen aanwezig te zijn. Hij is niet verschenen en zijn antwoord was: “dat speelt hier niet, dat is iets van de Randstad.” (Zie artikel in De Limburger).

Ik zei het al: op welk niveau we ook kijken, de situatie is niet best. De zichtbare ketenen in de tijd van de slavernij kon je met een wet verbreken. Die wet om in het Nederlandse koninkrijk slavernij af te schaffen, kwam uit de fabriek van politiek en bestuur. Maar de onzichtbare ketenen van vandaag de dag, wat kan de politiek daar aan doen? Wat kan het landsbestuur, wat kan het lokale bestuur?

Het kompas waarmee iemand die gekozen is navigeert, is naar mijn mening ontzettend belangrijk. Als ik dan kijk naar mijn eigen kompas, in relatie tot de feestelijke viering van vandaag, dan heb ik om te beginnen getwijfeld of het überhaupt aan mij is om hier iets te zeggen. Vorig jaar zat ik hier in de zaal, om mee te beleven en te luisteren. Nu sta ik hier en mag ik iets vertellen. De reden van mijn twijfel heeft alles te maken met die plek 1 uit de discriminatiemonitor, die twee woorden: huidskleur, herkomst.  

Dat ik hier toch sta, heeft er alles mee te maken dat die onzichtbare ketenen ook gebroken dienen te worden. En dat, dat gebeurt niet vanzelf. Dat zullen we met maatschappelijke discussies moeten doen, op het scherpst van de snede. Zoals bijvoorbeeld Quinsy Gario het gevecht heeft geleverd om de stereotypering die uitgaat van het hulpje van Sinterklaas aan de kaak te stellen. Een smerig gevecht, ontzettend knap dat hij dat heeft volgehouden. En toch, we zien langzaamaan resultaat. Dat zullen we ook met politieke discussies moeten doen, waarbij een “coalition of the willing” de juiste besluiten in de bestuurskamers van het openbaar bestuur moet willen nemen. Met deze “coalition of the willing” voel ik me verbonden. Daarom sta ik hier.  

Ik vind dat de politiek een bijdrage moet leveren aan het bestrijden van discriminatie en racisme in algemene zin. Als ik focus op Suriname en de voormalige Antillen, om echt te voelen wat de voorouders hier uit Nederland daar hebben verricht, zowel qua doorvoerhaven van totslaafgemaakten als de plantages waarop zij moesten werken, dan moet je er geweest zijn. In Suriname ben ik een weekje als toerist geweest. Met een Korjaal, zo’n smal bootje de Surinamerivier op, de jungle in. Op bezoek geweest in een Marrondorp. Nou als iets een direct uitvloeisel is van de slavernij, dan zijn het deze dorpen wel.  

Eén beeld ben ik nooit vergeten: een houten hutje in zo’n dorp, en dan een foto van Obama geplastificeerd op de deur. Het maakte echt indruk op me. Bedenk goed, ik heb het over 2010 en ik zat toen zelf ook helemaal in de Obama-roes. Het belang van rolmodellen, dat drong toen goed tot me door.

Dit bezoekje aan Suriname deed ik vanuit Curaçao, waar ik in 2010 als jonge ambtenaar van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een half jaar heb mogen werken en wonen. Ergens een tijd wonen geeft een andere ervaring dan ergens als toerist kort aanwezig zijn. Ik ging helpen met de staatkundige overgang naar het nieuwe, autonome land Curaçao (vergelijkbaar met de status die Aruba al sinds de jaren tachtig heeft). In mijn vrije tijd heb ik de vele landhuizen bezocht, die vaak op een verhoging werden gebouwd. Zo kon de “shon” de plantage overzien en bij nood communiceren met andere plantagehuizen. Het maakt indruk om er te staan en de historie tot je door te laten dringen. En vervolgens om de doorwerking daarvan, met name in de armste delen van Curaçao, vanuit het werk dat ik deed, een klein beetje proberen te begrijpen.

In 2010 werd Curaçao dus een land binnen het koninkrijk. Curaçao heeft in dat jaar de vrijheidsstrijder Tula gerehabiliteerd en tot nationale held uitgeroepen. In 1795 was er een grote slavenopstand op Curaçao en Tula was, zoals waarschijnlijk bij iedereen in de zaal bekend, de leider van het verzet. Maar liefst 2.000 totslaafgemaakten trokken toen onder zijn leiding naar de gouverneur in Willemstad. De opstand werd met wreed geweld neergeslagen. Een maand later werd hij op brute wijze door het koloniale regime vermoord. Hij kreeg postuum de onzichtbare ketenen om: hij werd neergezet als een bloeddorstige moordenaar, een plunderaar en een brandstichter.

Het zal jullie niet verbazen: in Nederland ging de erkenning moeizamer dan op Curaçao. In 2021 is een motie in de Tweede Kamer weggestemd om Tula op te nemen in het Nederlandse onderwijs. Over politiek kompas gesproken; hier heb je zo’n duidelijk voorbeeld dat het er toe doet. Twee jaar later, op 4 oktober 2023, heeft de Nederlandse regering Tula wel erkend, als “held voor ons allemaal.” Het is in ieder geval iets, zullen we dan maar zeggen.

Welke stappen moeten we met z’n allen nog allemaal zetten? Heel veel, en het duizelt me eerlijk gezegd als ik daar over nadenk. Het is zo groot; van Black Lives Matter tot racistische drek rondom de zwarte pietendiscussie of richting politici zoals Sylvana Simons. Het proces om tot wettelijke afschaffing van slavernij in ons koninkrijk te komen heeft wel meer dan honderd jaar geduurd. Het begon in de 18e eeuw, in de periode van de Verlichting. Toen kwamen voor het eerst gedachten op dat slavernij strijdig was met de natuurlijke vrijheid van mensen. Zo’n honderd jaar daarna was er pas de afschaffing.

Gaat het ook zo lang duren voordat de onzichtbare ketenen, de vooroordelen, discriminatie en racisme, verbroken zijn? Ik heb geen idee. Maar één ding weet ik zeker: als we niks doen, dan gebeurt er sowieso niks. Als er niet mensen opstaan die discriminerende volksmenners tegenspreken, dan gebeurt er niks.

Ik ga afronden. Als onderdeel van die “coalition of the willing” wil ik blijven knokken voor iedere vierkante centimeter. Met mijn partij GroenLinks-PvdA zoeken we naar mogelijkheden om ook lokaal een bijdrage te leveren aan het bestrijden van discriminatie en racisme. Alle hulp daarbij, alle ideeën zijn welkom. Word niet moedeloos, ook niet in het huidige politieke klimaat. Maak je omgeving bewust van het democratisch recht en wat het betekent wanneer de mensen met het verkeerde kompas en met de verkeerde beleidskeuzes aan de macht komen. Zorg dat ze uit de uit de bestuurskamers blijven!

Nogmaals veel dank dat ik hier iets heb mogen vertellen. Tijd om weer even te genieten van ons samenzijn, van de kleurrijkheid van vanavond.  

Hopi danki, bon nochi!"