Met toenemende verbazing neem ik kennis hoe anno 2008 een sfeer ontstaat waarbij mensen welke in de jaren zeventig en tachtig vanuit maatschappelijke bevlogenheid deel namen aan buitenparlementaire acties nu weggezet worden. In opiniebijdragen van landelijke dagbladen werd GroenLinks afgelopen week getypeerd als “een bejaardensoos voor overjarige activisten” en als “reclasseringsinstelling voor politieke delinquenten”…. Alsof alle activisten uit deze jaren niet deugen. Enige nuance is op zijn plaats.

De politieke verhoudingen in die jaren waren anders dan de huidige en lang niet alle buitenparlementaire acties waarbij de grenzen van de wet werden opgezocht moeten over een kam geschoren worden. Nogal wat acties waren geweldloos en hadden brede steun in de bevolking en hebben ook geleid tot noodzakelijke veranderingen! Femke Halsema gaf in reactie op de commotie rond het opgestapte Kamerlid Wijnand Duyvendak aan dat acties zich altijd aan de wet moeten houden. Een wel heel rigide standpunt. Daarmee worden met terugwerkende kracht acties als de bezetting van het Maagdenhuis en tegen kernwapens en kernenergie zoals de blokkade van Dodewaard afgewezen omdat ze de grenzen van de wet overtraden.

GroenLinks dient in het najaarsdebat over herijking van haar uitgangspunten nadrukkelijk aan te geven dat vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid ook in de toekomst onze politieke ondersteuning verdienen. Binnen de parlementaire democratie moet er ruimte zijn voor acties, ook als die de grenzen van de wet opzoeken. Het is wel van belang dat acties moeten voldoen aan een aantal heldere criteria:

  • Geweldloos
  • Openlijk
  • Gewetensvol, met ideële motieven en geen direct eigenbelang
  • Respect voor rechten van anderen (het gooien van taarten is daarmee verwerpelijk)
  • Balans tussen doel en middelen

Voorbeelden

Op basis van dit soort uitgangspunten is met acties van Greenpeace om de walvisvaart te blokkeren niets mis. Ook al mag het wettelijk niet. En wat te denken van de wettelijk niet toegestane bezetting van het Schinveldse bossen door milieuactivisten van Groen Front? Een prima actie welke onder de lokale bevolking op heel wat meer sympathie kon rekenen dan het gedraai van Haagse ministers. Die bezettingsactie in het bos heeft de AWACS overlast tot een landelijk item gemaakt en heeft méér effect gesorteerd dan brave Kamervragen.

En acties van mensen uit bv. kerken en lokale overheden met het organiseren van wettelijk niet toegestane noodopvang voor de benarde situatie van uitgeprocedeerde asielzoekers, dwars tegen de rigide Vreemdelingenwet van Verdonk in, hebben de basis gelegd voor het generaal pardon! Voorbeelden van recente acties van burgerlijke ongehoorzaamheid welke we als GroenLinks ook in de toekomst politiek volop moeten blijven ondersteunen. Het is een verkeerde conclusie om na het onhandige gedoe rond ons Kamerlid Wijnand Duyvendak met terugwerkende kracht de wet als enig en juist criterium te hanteren bij het beoordelen van acties. Het is aan rechters om de balans tussen doel en middelen te toetsen.

Studentenbezettingen zoals van het Maagdenhuis hebben democratisering binnen het hoger onderwijs op gang gebracht. De kraakbeweging was veel breder dan een aantal gewelddadige confrontaties in Amsterdam. Kraakacties hebben er mede toe geleid dat de stadsvernieuwing op gang kwam met de bouw van meer betaalbare huurwoningen en het terugdringen van de overheersende rol van (vastgoed)speculanten in tal van steden! Bedrijfsbezettingen door werknemers hebben mede geleid tot democratisering binnen bedrijven.

In Nederland blijkt volgens een recent onderzoek van het CBS dat het cynisme over politici fors is toegenomen. Buitenparlementaire acties die voldoen aan heldere criteria kunnen, ook als de grenzen van de wet wel eens overtreden worden, wel degelijk leiden tot gewenste beleidsveranderingen! En zeker als er gelijktijdig brede ondersteuning vanuit de bevolking wordt georganiseerd voor dit soort acties kunnen resultaten geboekt worden en vormen ze een noodzakelijke aanvulling voor een levendige democratie. De democratie valt niet samen met alleen parlementaire democratie. Burgerlijke ongehoorzaamheid kan nodig zijn om correcties aan te brengen en geven mogelijkheid van verweer tegen onjuiste besluiten.

GroenLinks moet er juist trots op zijn dat er in onze partij nogal wat mensen een politiek tehuis hebben gevonden welke in de jaren zeventig en tachtig deel namen aan toen breed gedragen verzet tegen kernwapens, kernenergie, vastgoed speculanten etc. Ook voor de toekomst kan het nodig zijn dat er vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid plaats vinden. Politiek activisme dat de grenzen van de wet overtreed nu over de hele lijn principieel veroordelen zou een volstrekt verkeerde conclusie zijn. Ik ga ervan uit dat GroenLinks, en ook Femke Halsema, komend najaar bij het actualiseren van haar uitgangspunten de rijke traditie om politiek activisme te ondersteunen dat uitgaat van door mij geformuleerde heldere criteria een wezenlijk onderdeel blijft van onze politieke strategie. De inzet voor een duurzame samenleving en sociale rechtvaardigheid kan niet alleen parlementair gevoerd worden. Dat heeft de geschiedenis ons ook geleerd.

Jan Muijtjens

Fractievoorzitter GroenLinks in de gemeente Sittard-Geleen

17 augustus 2008