In december 2011 heeft de raad de in 2007 ingezette en nu afgeronde herstructurering van het WSW-bedrijf Vixia besproken. Een belangrijk debat, zeker omdat het hele Vixia-dossier vanaf maart 2012 in handen van onze wethouder Berry van Rijswijk kwam. Hieronder de bewerkte versie van de bijdrage van de fractie van GroenLinks.

De organisatie, niet het personeel

Kritiek op de prestaties van de WSW-organisatie Vixia moet op de eerste plaats niet verward worden met kritiek op de prestaties van het Vixiapersoneel . We hebben het niet over de enorm gewaardeerde bijdrage die de Vixiamedewerkers leveren aan het mooi maken en mooi houden van deze stad, we hebben het niet over het enorme engagement –ook bij het ondersteunend personeel- dat er dagelijks weer toe leidt dat mensen die aangewezen zijn op een beschutte werkplek die ook krijgen. Die feiten, die engagementen, die resultaten staan voor ons buiten kijf. We hebben het hier enkel over de resultaten van de herstructurering van Vixia, operatie Turn Around.

Beginnen we met die resultaten:

Met een extra injectie van 14 miljoen wilden de gemeenten in 2007 het zwak presterende WSW-bedrijf klaar maken voor de toekomst: Vixia moest economisch weer gezond gemaakt worden en –minstens zo belangrijk- Vixia moest omgevormd worden van een traditioneel productiebedrijf tot een modern WSW-bedrijf met meer oog voor het werk “buiten de deur”. De resultaten die nu voorliggen met betrekking tot het herstructureringsplan “Turn Around” lijken mijn fractie volstrekt helder: ondanks de injectie van 14 miljoen presteert Vixia bedrijfsmatig gezien niet beter dan voor 2007 en is van een fundamentele en geslaagde ombouw tot een modern WSW-bedrijf nauwelijks sprake. Sterker nog: ondanks de vele miljoenen extra presteert Vixia voor geen meter beter dan de WSW-bedrijven die een dergelijke injectie niet gekregen hebben.

Enkele elementen uit het onderzoek:

  • Actielijn 1 en 6 van Turn Around: over de operatie van binnen naar buiten constateren de onderzoekers “Er heeft een groei plaatsgevonden in het aantal plaatsingen van intern naar detachering en begeleid werken, zij het in beperkte mate. Van 170 in 2007 naar 195 in 2008 en terug naar 181 in 2010. GroenLinks constateert: misschien geen resultaat van nul, maar wel een resultaat van niks!
  • Actielijn 2 Turn Around: kostenverlaging door afbouwen van ondersteunende diensten en een aantal lagen in de organisatie: Conclusie van het onderzoek: “Wij concluderen dat de afbouw van ondersteunende diensten afgezet tegen het aantal sw-medewerkers (...) marginaal gerealiseerd is.” Marginaal is nou niet bepaald een resultaat om tevreden over te zijn.
  • Actielijn 3 Turn Around: afstoten van kapitaalintensieve productieafdelingen zoals hout en tapijt. Conclusie van het onderzoek: “Het tapijtenonderdeel kon nog niet vervreemd worden.” En we weten allemaal dat de afdeling hout wel op een bijzondere wijze “vervreemd” is. Met als resultaat dat we veel geld kwijt zijn en de mensen weer terug hebben.
  • Actielijn 7 Turn around: vastgoed wordt beperkt. Afspraak was dat het vastgoed zou worden afgebouwd naar 12,4 miljoen. Conclusie van het onderzoek: “De stand ultimo 2010 was 17,6 miljoen en daarmee niet conform de planning.”
  • Actielijn 9 Turn Around: meerjarenontwikkeling leidt tot positief exploitatieresultaat. Conclusie onderzoek:“We concluderen dat er geen directe verbetering van de exploitatieresultaten over de verschillende jaren te zien is.”

De conclusies van de onderzoekers zijn glashelder: de operatie Turn Around heeft niet opgeleverd wat het had moeten opleveren. En dat is triest.

  • Triest voor de huidige en toekomstige WSW-medewerkers die recht hebben op een passende werkplek, een veilige werkomgeving en een toekomstbestendige werkorganisatie,
  • Triest omdat er vele miljoenen gemeenschapsgeld mee gemoeid is. Geld dat voor een deel gewoon weg is en niet opnieuw kan worden ingezet.
  • Triest omdat we een kans hadden gehad een goede startpositie te verwerven voordat over een jaar het hele wsw-gebouw door de bezuinigingen van dit kabinet op z’n kop wordt gezet.

De oorzaken

En dat brengt me op het tweede deel van mijn verhaal: de analyse van, het onderzoek naar de oorzaken van het niet realiseren van de gestelde doelen. Expliciet zijn de onderzoekers helder over de volgende elementen van de startsituatie:

  • Turn Around operatie was al achterhaald op het moment dat ze werd vastgesteld.
  • De uitgangspunten zijn onvoldoende smart geformuleerd.
  • Al in 2008 wijken de begrotingen af van de financiële ramingen in het Turn Around Plan.

En daar komt nog eens bij dat de onderzoekers eigenlijk zeggen dat de plannen in hun basisaanname niet realistisch waren omdat men een verkeerd beeld had van de WSW- populatie van Vixia. Hier werken veelal mensen die al heel lang bij Vixia werken en die om verschillende redenen niet of nauwelijks bemiddelbaar zijn naar “buiten”, naar de reguliere arbeidsmarkt. De een legt dan nadruk op het feit dat ze door hun leeftijd en CAO te duur zijn, wij leggen eerder de nadruk op het feit dat we de mensen in de loop van vele tientallen jaren “beschut binnen” gehospitaliseerd hebben, te lang binnen hebben gehouden waardoor ze niet meer in staat zijn om naar buiten te kijken. Maar goed, uiteindelijk is de stelling: detacheren en bemiddelen naar regulier werk was en is voor een groot deel van de Vixiapopulatie geen perspectief.

Naast een valse start op genoemde elementen speelt vervolgens in de uitvoering de economische crisis een belangrijke remmende rol. Als de economische groei tegen zit, als er bezuinigd moet worden op personeel en activiteiten, dan is onze economie toch weer vooral een “survival of the fittest” en gaan goede bedoelingen over “maatschappelijk verantwoord ondernemen” en “social return” weer in de ijskast. En dan hebben de mensen met een wat grotere afstand tot de arbeidsmarkt als eersten het nakijken. Dat heeft de Operatie Turn Around fors parten gespeeld.

Maar naast de valse start, naast de bijzondere opbouw van de populatie bij Vixia en naast de economische tegenwind wijzen de onderzoekers ook op een vierde element: de negatieve invloeden van de tijdens de Turn Aroundperiode gemaakte keuzes. En aan een aantal van die keuzes labelen ze ook bedragen:

  • misgelopen omzet door het niet nakomen van de verplichtingen van de gemeenten om opdrachten bij Vixia weg te zetten: er is 21% minder aan werk geleverd. Dat komt overeen met een omzet van 5,9 miljoen en een rendementsverlies van 255.000 euro/j;
  • achteraf verkeerde keuze gemaakt om Emly niet eerder failliet te laten verklaren: extra kosten van 1,1 miljoen minus 350.000 = 660.000 euro.
  • Het niet volgens afspraak beperken van het vastgoed: extra rentekosten volgens de onderzoekers 300.000 per jaar.
  • Niet nakomen van de afspraken over overname van overtollig personeel: van de 5 zijn er maar 1,5 ten laste van de gemeente gekomen: 175.000 euro.
  • achterblijven van de resultaten van binnen naar buiten doordat de marketeers onvoldoende hebben gepresteerd: 10% meer resultaat levert 600.000 euro per jaar op.

Deze keuzes van Vixia en de gemeenten zetten Vixia tijdens de Turn Around-periode op een negatief saldo van meer dan 6 ton incidenteel en 1,3 miljoen euro STRUCTUREEL.

De schuldvraag

Uit het rapport komt het beeld naar voren van een mislukte herstructurering,

  • waarbij de startpositie veel slechter was dan gedacht,
  • waarbij de populatie moeilijker extern bemiddelbaar was dan gedachtg,
  • waarbij de economische crisis een aantal van de geplande veranderingen onmogelijk maakte,
  • waarbij door de betrokken partnergemeenten afspraken niet zijn nagekomen
  • en waarbij in de uitvoering achteraf gezien een aantal verkeerde keuzes zijn gemaakt.

Dringt zich dus de vraag op: kunnen we daar iemand voor verantwoordelijk maken en zo onze eigen handen in onschuld wassen? Wie kunnen we verantwoordelijk maken? De oud-directeur van Vixia die in 2006-2007 een desolaat bedrijf achterliet? De interim- directeur die de gevolgen van de economische crisis te weinig bestreden heeft? De huidige directeur die op de puinhopen van zijn voorgangers niet snel genoeg een nieuwe Vixia heeft neergezet De oude Raad van Commissarissen? De nieuwe Raad van Commissarissen? De Algemene Vergadering van Aandeelhouders? Het bestuur van Vixia? De betrokken wethouders? En moeten we ook als gemeenteraden het boetekleed aantrekken omdat we onze controlerende taak niet voldoende hebben waargemaakt?

En dan is mijn allereerste conclusie: alle elementen die hier door de onderzoekers gepresenteerd worden, zijn niet nieuw, niet verrassend. Het verrassende zit in de samenhang die ze aanbrengen. Het is dus pas verrassend als je alles wat je eigenlijk al weet zo keurig,  zo objectief,  zo overzichtelijk en zo in onderling verband gebracht op een rijtje gepresenteerd krijgt.

Maar alle genoemde activiteiten, alle genoemde tegenslagen en alle gemaakte keuzes zijn nooit verzwegen. Niet door Vixia, niet door de wethouders. Neem nou de keuze die ons meer dan een miljoen heeft gekost: het –tegen de wil van de Raad van Commissarissen in -niet aanvragen van het faillissement van Emly. Zelfs daar is in het seniorenconvent in vertrouwen over gesproken.

Ik stel dat we steeds geïnformeerd zijn, maar ik zeg dat wel met een stevige kanttekening: we zijn steeds geïnformeerd over de incidenten, over de losse elementen. We hebben in de jaren dat de Turn-Around operatie liep noch vanuit Vixia noch vanuit het college ooit een strategische overall-analyse gekregen van de sterktes en de zwaktes in de uitvoering van de operatie Turn Around. Dat is een gemis, dat was niet goed, want zo zijn we blijven steken in de rapportage van incidenten en zijn we niet toegekomen aan een strategisch debat over de noodzakelijke bijsturing van acties of van doelen van de operatie Turn Around.

Als raad zijn we op deelterreinen steeds geïnformeerd over de stand van zaken. En pas nu, nu de tekorten alsmaar blijven oplopen, nu de operatie van buiten naar binnen te weinig resultaat heeft, nu de economische tegenwind niet tijdelijk maar langdurig zijn littekens achterlaat aan de onderkant van de arbeidsmarkt, nu pas vragen we middels een aantal onderzoeken om die samenhang. En nu we dat beeld zo helder gepresenteerd krijgen, schrikken we. Schrikken we van dat wat we in essentie eigenlijk al wisten, maar voor onszelf nooit systematisch op een rij kregen.

Laten we dus niet met modder naar elkaar gaan gooien, Laten we op basis van wat hier staat liever naar onszelf kijken, laten we onze eigen verantwoordelijkheid onder de loep nemen.

  • Laat de directie van Vixia dat doen,
  • laat de OR van Vixia dat doen,
  • laat de WSW-raad dat doen,
  • laat de RvC dat doen,
  • laat de wethouders dat doen,
  • laat de ambtelijke organisatie dat doen,
  • laat vooral ook de raad dat doen.

Want geen van de betrokkenen heeft er belang bij gehad dat de operatie Turn Around met zo weinig resultaat wordt afgesloten. En dat betekent dat iedere partij ook bereid moet zijn te leren uit de evaluatie die door de onderzoekers is gedaan. Laten wij als raad niet weglopen voor onze verantwoordelijkheid in deze, laten wij als raad ook ons aandeel kritiseren. En laten we vooral conclusies trekken om een betere –niet op incidenten maar op structurele analyses gebaseerde- bijdrage te leveren aan het richting geven aan operaties waar zoveel gemeentelijk geld in omgaat en waar zovele mensen van afhankelijk zijn.

Vervolgaanpak

Dat brengt me tot het laatste element: hoe nu verder? Voor die vervolgaanpak zijn twee elementen van belang: de lessen die we trekken uit de evaluatie van de turn around operatie en de nieuwe uitdagingen die gaan komen met de invoering van de WWnV. De fractie van GroenLinks onderschrijft de conclusie van de onderzoekers:

  • geef Vixia alleen nog een taak in de organisatie en uitvoering van de huidige populatie SW-werknemers en in de populatie die in de toekomst blijft aangewezen op beschut werk;
  • realiseer je daarbij dat je voor deze mensen nooit een kostendekkende organisatie kunt opzetten;
  • breng deze taak onder in een aparte GR,
  • stoot alles wat je niet voor nodig hebt voor het uitvoeren van deze kerntaak zo snel mogelijk af: personeel, diensten aan derden, gebouwen, richt zo snel mogelijk het regionaal werkbedrijf op en kijk welke marktpartijen inhoudelijk en financieel aantrekkelijke partners zijn om alle taken die verbonden zijn aan het bieden van kansen aan mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt uit te voeren.

Alleen op die manier kunnen we dat bereiken wat we allemaal zo graag willen:

  • enerzijds beschut werk voor mensen die daar ook in de toekomst op blijven aangewezen,
  • georganiseerd door een zelfstandig opererende organisatie Vixia
  • waar mensen weer trots zijn om daar te mogen en kunnen werken,
  • en anderzijds aangepast werk voor al die andere mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt, georganiseerd door een zelfstandige organisatie: het regionaal werkbedrijf.

De WSW-ers in deze regio hebben er recht op om weer met trots de naam Vixia te noemen!